Еуропада азық-түлікті фронтальды таңбалаудың көптеген рейтингтік жүйелері бар, ең көп тарағандары – Nutri-Score, «бағдаршам» және Keyhole. Алайда, егер бұл тұжырымдама аталған жағдайда қолданылатындай болса, қандай жүйенің алгоритмдері іс жүзінде тиімдірек жұмыс істейді және «жақсы» нәтижелер береді деген сұрақ туындайды.
2020 жылдан бастап Еуропалық Одақ барлық жерде қолдануға міндетті тамақ өнімдерін фронтальды таңбалаудың бірыңғай жүйесін енгізуді жоспарлады. Бірақ тапсырма ойлағаннан әлдеқайда қиын болды және мұндай таңбалауға үйлестірілген тәсіл әлі әзірленбеген. Сонымен қатар, үміткерлерде жетіспеушілік жоқ – өнімдердің қоректік құрамы негізінде оларды профильдеудің ерікті схемалары кеше пайда болған жоқ және айтарлықтай танымалдылыққа ие болды. Және де, ең бастысы, әртүрлі жүйелер тұтынушылардың денсаулығына да, экономикалық көрсеткіштерге де әртүрлі әсер етуі мүмкін. Франциялық зерттеушілер тобы ЕО-ның 27 елінде ерікті түрде қабылданған төрт фронтальды таңбалау жүйесінің тиімділігін бағалауға тырысты.
Зерттеу барысында фронтальды таңбалаудың 4 түрлі түрі: градуирленген шкала (Nutri-Score), логотип (Keyhole), түсті кодталған айрықша нутриенттерді таңбалау (Nutri-Couleurs), және түсті кодталмаған нутриенттерді таңбалау (Nutri-Repere) таңдалды. Олардың ішінде ең көп тарағаны – Nutri-Score, ол Бельгияда, Францияда, Германияда, Люксембургте, Нидерландыда және Испанияда ерікті негізде қолданылады. Бұл схема өнімді бірқатар параметрлер бойынша бағалайды және оған белгілі бір рейтинг тағайындайды: ең «салауатты» өнімдер үшін А-дан бастап, пайдалылығы төмен өнімдер үшін Е-ге дейін. Тағы бір танымал жүйе – Данияда, Швецияда және Литвада қолданылатын Keyhole жүйесі. Бұл тек схема стандарттарына сәйкес келетін өнімдердің қаптамасында орналастыруға болатын логотиптен тұрады.
Nutri-Couleurs – бұл «бағдаршам» таңбалауының нұсқасы, мұнда қаптамада белгілі бір нутриенттің деңгейіне байланысты белгілі бір түспен (қызыл, сары немесе жасыл) ақпаратты сүйемелдеу арқылы майлар, қанттар мен тұздардың мөлшері көрсетілген. Nutri-Repere – негізінен Nutri-Couleurs-пен бірдей, тек түстерді қолданбайды.
Қолда бар деректер массивіне сүйене отырып, ғалымдар фронтальды таңбалау жүйесінің нақты азық-түлік дүкендеріндегі тұтынуға қандай әсер ететінін және бұл белгілі бір схеманы ерікті негізде қабылдаған елдер деңгейінде қандай әсер ететінін бағалауға тырысты. Талдау нәтижелері қарастырылған схемалардың ішінде Nutri-Score азық-түлік себетіндегі калорияларды азайту, сондай-ақ тұтынушылардың денсаулығына оң әсер ету тұрғысынан ең үлкен әлеуетке ие екенін айтуға мүмкіндік береді. Денсаулыққа қауіп төндіру тұрғысынан Nutri-Score басылымда айтылғандай, жұқпалы емес аурулардың екі миллионға жуық жағдайының алдын алуға көмектесті. Басқа жүйелерді қолданудың әсері әлдеқайда аз болды. Экономикалық әсерлер туралы айтатын болсақ, зерттеушілер Nutri-Score денсаулық сақтау қызметтеріне жыл сайынғы шығындардың 0,05%-ға төмендеуін қамтамасыз етті (басқа схемалар үшін айтарлықтай әсер байқалмады).
Зерттеу авторлары олар белгілеген заңдылықтар фронтальды таңбалау жүйелерін ерікті қолдануға негізделгендіктен, олардың кез келгенін міндетті санатқа ауыстыру айтарлықтай маңызды нәтижелерге әкеледі деген қорытындыға келді. Ғалымдар олардың жұмысы Еуропадағы азық-түлікті фронтальды таңбалаудың бірыңғай схемасы туралы шешім қабылдауға ықпал етеді деп үміттенеді. Алайда, сол Nutri-Score сыншылары жақын арада азаяды деп айту әлі ерте, ал осы тақырып бойынша көптеген ғылыми зерттеулердің бейтараптығы күмән тудыруы мүмкін.
Дереккөз: http://doi.org/10.1111/obr.13719